ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΙΛΙΑΔΑ
Α 1-53
Οι εργασίες να αποσταλούν ηλεκτρονικά.

1) Ποια θέση είχε ο Αγαμέμνονας στο στρατό των Αχαιών; Αφού αντλήσετε πληροφορίες από τη μυθολογία να εξηγήσετε γιατί είχε αυτή τη θέση.
Απάντηση:

2) Να εξηγήσετε γιατί ο Αγαμέμνονας διαπράττει ύβρη.
Απάντηση:

3) «θείος» Αχιλλέας: Αφού εξηγήσετε τον όρο τυπικό επίθετο να βρείτε άλλα τυπικά επίθετα που υπάρχουν στην ενότητα.
Απάντηση:

4)Ποια τα δομικά μέρη του ικετευτικού λόγου του Χρύση;

Απάντηση:


ΚΕΙΜΕΝΟ

Ψάλλε, θεά, τὸν τρομερὸν θυμὸν τοῦ Ἀχιλλέως,
πῶς ἔγινε στοὺς Ἀχαιοὺς ἀρχὴ πολλῶν δακρύων·
ποὺ ἀνδράγαθες ροβόλησε πολλὲς ψυχὲς στὸν Ἅδη
ἡοώων, κι ἔδωκεν αὐτοὺς ἁρπάγματα τῶν σκύλων
καὶ τῶν ὀρνέων - καὶ ἡ βουλὴ γενόνταν τοῦ Κρονίδη,
ἀπ’ ὅτ’ ἐφιλονίκησαν κι ἐχωρισθῆκαν πρῶτα
ὁ Ἀτρείδης, ἄρχος τῶν ἀνδρῶν, καὶ ὁ θεῖος Ἀχιλλέας.
Καὶ ἀπ’ τοὺς θεοὺς ποιός ἄναψε τὴν ἔχθραν μεταξύ τους
Ὁ Ἀπόλλων, ὅπου ὀργίσθηκε τοῦ Ἀτρείδη βασιλέως
κι ἔφερε λώβαν στὸν στρατὸν ποὺ ἐθέριζε τὰ πλήθη,
ὅτι τοῦ ἐκαταφρόνεσε τὸν Χρύσην ἱερέα.
Στῶν Ἀχαιῶν τὰ γρήγορα καράβια τοῦτος ἦλθε,
μὲ λύτρα πλουσιοπάροχα τὴν κόρη του νὰ λύση·
στὸ χρυσὸ σκῆπτρο τυλικτὸ τοῦ Φοίβου τὸ στεφάνι
ἐκράτει, καὶ τοὺς Ἀχαιοὺς παρακαλοῦσεν ὅλους:
«῏Ω γενναιόκαρδοι Ἀχαιοί, ὦ βασιλεῖς Ἀτρεῖδες,
τοῦ ᾽Ολύμπου ἄς, κάμουν οἱ θεοί, τὴν πόλη τοῦ Πριάμου
ἀφοῦ πορθήσετ᾽, εὐτυχεῖς νὰ πᾶτε στὴν πατρίδα
ἀλλ’ ἀποδώσετε σ’ ἐμὲ τὴν ποθητήν μου κόρην,
δεχθῆτε αὐτὰ τὰ λύτρα της, ἂν τὸν υἱὸν τοῦ Δία
τὸν μακροβόλον τοξευτὴν ᾽Απόλλωνα εὐλαβῆσθε».
Ὅλοι ἀλαλάξαν οἱ ᾽Αχαιοί, κι εἷπαν τὸν ἱερέα
νὰ σεβασθοῦν καὶ τὰ λαμπρὰ λύτρα δεκτὰ νὰ γίνουν
μόνος ὁ Ἀγαμέμνονας δὲν τό ᾽στεργεν ὁ Ἀτρείδης,
ἀλλὰ κακὰ τὸν ἔδιωχνε καὶ βαρὺν λόγον εἶπε:
«Μὴ σ’ ἀπαντήσω, γέροντα, σιμὰ στὰ κοῖλα πλοῖα
ἤ τώρα ἐδῶ ν’ ἀργοπορῆς ἢ πάλιν νὰ γυρίσης
καὶ μὴ θαρρεύης στοῦ θεοῦ τὸ σκῆπτρο καὶ τὸ στέμμα.
Αὐτὴν δὲν θ’ ἀπολύσω ἐγώ· τὸ γῆρας θὰ τὴν ἔβρη
στὸ Ἄργος μὲς στὸ σπίτι μου μακρὰν ἀπ’ τὴν πατρίδα
νὰ ὑφαίνη αὐτοῦ καὶ σύντροφον τῆς κλίνης νὰ τὴν ἔχω,
Μὴ μ’ ἐρεθίζης, σύρ’ εὐθὺς ἂν θέλης νὰ μὴν πάθης.
Τὸν λόγον του ἐφοβήθηκε καὶ ὑπάκουσεν ὁ γέρος·
τὴν ἄκραν πῆρε σιωπηλὸς τῆς ἠχερῆς θαλάσσης
καὶ ὅταν εὑρέθη ἀνάμερα, τὸν γόνον τῆς ὡραίας
Λητοῦς μέγαν Ἀπόλλωνα, θερμὰ παρακαλοῦσε:
«Ἄκουσέ με, ἀργυρότοξε, τῆς Χρύσης καὶ τῆς θείας
Κίλλας προστάτη, κύριε στὴν Τένεδο, Σμινθέα,
ἐὰν σοῦ ἔκτισα ναὸν νὰ χαίρεται ἡ καρδιά σου,
ἐὰν ποτὲ σοῦ ἔκαψα μεριὰ καλοθρεμμένα
ταύρων κι ἐρίφων, τοῦτον μου τὸν πόθον τελείωσέ μου·
τὰ βέλη σου στοὺς Δαναοὺς τὰ δάκρυά μου ἂς πλερώσουν».
Εὐχήθη καὶ ὡς τὸν ἄκουσεν ὁ Φοῖβος ὁ Ἀπόλλων,
κατέβη ἀπὸ τὲς κορυφὲς τοῦ Ὀλύμπου θυμωμένος,
μὲ τόξον καὶ μ’ ὁλόκλειστην φᾳρέτραν εἰς τοὺς ὤμους.
᾽Εβρόντησαν ἐπάνω του τὰ βέλη ὡς ἐκινήθη
ὁ χολωμένος καὶ ὥμοιαζε τὴν νύκτα, ὡς προχωροῦσε.
Τῶν πλοίων κάθισε ἄντικρυ καὶ ἀπόλυσε τὸ βέλος
καὶ ἀχὸς ἐβγῆκε τρομερὸς ἀπ’ τ’ ἀσημένιο τόξο·
καὶ ἀφοῦ τοὺς σκύλους ἔπληξε καὶ τὰ μουλάρια πρῶτα,
εἰς τοὺς ἀνθρώπους ἔριχνε τὰ πικροφόρ’ ἀκόντια
ἀδιάκοπα· καὶ τῶν νεκρῶν παντοῦ πυρὲς ἐκαῖαν.

ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ

Έπη (ή επική ποίηση) : πολύστιχα αφηγηματικά ποιήματα με ηρωικό χαρακτήρα.

Ιλιάδα κ Οδύσσεια : τα αρχαιότερα έπη της ευρωπαϊκής  λογοτεχνίας. Συντέθηκαν στο δεύτερο μισό του 8^ου αι.πΧ. Πρώτα η Ιλιάδα (γύρω στο 750 π.Χ) και μετά η Οδύσσεια. Η Ιλιάδα (15.693 στίχοι ) είναι μεγαλύτερη από την Οδύσσεια κατά 3.500 στίχους. Χωρίζεται κι αυτή σε 24 ραψωδίες, τις οποίες δηλώνουμε με ένα κεφαλαίο γράμμα.

    Ο Τρωικός πόλεμος, στον οποίο αναφέρεται η Ιλιάδα έγινε στο τέλος της Μυκηναϊκής εποχής (12^ος αι. πΧ), δηλ.4 αιώνες πριν την εποχή σύνθεσης της Ιλιάδας. Συνεπώς, ο ποιητής αγνοεί πολλά στοιχεία της τότε εποχής και τα συμπληρώνει με στοιχεία που αφορούν τη δική του εποχή (τη Γεωμετρική). Έχουμε έτσι τους αναχρονισμούς.  

Άρα, η ιλιαδική  πραγματικότητα είναι μια σύνθεση στοιχείων ιστορικών ( της μυκηναϊκής αλλά και της γεωμετρικής εποχής ) και φανταστικών , αφού το έπος είναι πρωτίστως ποίηση και στόχος του ήταν μάλλον να τέρψει παρά να πληροφορήσει. Γι’ αυτό και δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε την Ιλιάδα ως ιστορικό σύγγραμμα.

Θέμα της Ιλιάδας: η «μηνις» (=θυμός, οργή) του Αχιλλέα με τον αρχιστράτηγο των Αχαιών Αγαμέμνονα με αφορμή τη μοιρασιά λαφύρων. Η λέξη «μηνις» είναι και η πρώτη λέξη του έπους. Ο θυμός αυτός έχει ως αποτέλεσμα την αποχώρηση του Αχιλλέα από τον πόλεμο και τις ήττες των Αχαιών. Θα επιστρέψει όμως αργότερα. Αυτά συμβαίνουν κατά το 10^ο έτος του πολέμου και διαρκούν 51 ημέρες, οι οποίες αποτελούν το χρονικό παρόν του έπους.

Περιεχόμενο της Ιλιάδας: ο 10χρονος Τρωικός πόλεμος, που παρουσιάζεται μέσα από αναφορές στο παρελθόν, αναδρομές, εγκιβωτισμούς αλλά και προαναγγελίες για το μέλλον.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ ΚΑΙ ΙΛΙΑΔΑΣ

ΟΔΥΣΣΕΙΑ 1.     Ως προς το θέμα: -ναυτικό παραμύθι σε παράξενους τόπους με εξωπραγματικά όντα -κλίμα ειρηνικό 2. Ως προς την πολιτική και κοινωνική οργάνωση: -ο θεσμός της βασιλείας παρακμάζει -ήρωες όλων των κοινωνικών στρωμάτων -εμφανίζονται πολιτικά σώματα που έχουν αποφασιστικό ρόλο δίπλα στο βασιλιά (π.χ γερουσία Φαιάκων, συνέλευση Ιθακησίων) -μετάβαση σε μια νεότερη εποχή 3. Ως προς τους θεούς: -καθιερώνεται στον Όλυμπο κάποια ηθική τάξη -έχουν πάθη αλλά όχι τόσο πρωτόγονα 4. Ως προς τους ήρωες: -Οδυσσέας: καρτερικός, επίμονος, έξυπνος, στηρίζεται περισσότερο στο μυαλό του 5.Ως προς το ύφος: -αφηγηματικό

ΙΛΙΑΔΑ -ηρωική δράση σ’έναν πραγματικό κόσμο -κλίμα πολεμικό -ακμή του θεσμού της βασιλείας -κλειστή αριστοκρατική τάξη -στις στρατιωτικές συνελεύσεις οι απλοί στρατιώτες μόνο ακούνε κι επευφημούν. Όταν διαφωνούν τιμωρούνται(βλ. Θερσίτης Β΄) -παλαιότερη εποχή -εγωιστές και άδικοι -έχουν πρωτογονική εκρηκτικότητα -Αχιλλέας: ορμητικός, με έλλειψη μέτρου, στηρίζεται περισσότερο στη μυική του δύναμη δραματικά πυκνό

Όλα αυτά εξηγούν γιατί πιστεύουμε ότι την Ιλιάδα την έγραψε ο Όμηρος στα νιάτα του ενώ η Οδύσσεια είναι το έργο των γηρατειών.

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΕΠΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Αναδρομική αφήγηση: Είναι η αφήγηση που περιλαμβάνει γεγονότα προγενέστερα από το σημείο της ιστορίας στο οποίο βρίσκεται ο αφηγητής.

Αναχρονισμός: Είναι η τοποθέτηση συνηθειών, καταστάσεων, τρόπων κ.λ.π της εποχής του ποιητή στη μακρινή εποχή της υπόθεσης του έπους.

Ανθρωποκεντρισμός: Η θεωρία που υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος είναι το σημαντικότερο ον του σύμπαντος, το κέντρο και ο σκοπός του κόσμου, ότι όλα πρέπει να γίνονται για το καλό του.

Ανθρωπομορφισμός: Η απόδοση ανθρώπινων γνωρισμάτων στους θεούς (στη μορφή και στη συμπεριφορά).

Αριστεία : Η ξεχωριστή ανδρεία που επιδεικνύει ένας πολεμιστής στη διάρκεια της μάχης. Ατομικά κατορθώματα, στα οποία ο ποιητής δίνει θριαμβική διάσταση, για να δημιουργήσει θαυμασμό για τον πολεμιστή.

Άστοχα ερωτήματα : Τα ερωτήματα που δεν  «στοχεύουν» στη διερεύνηση της αλήθειας με  την αναμονή μιας απάντησης  αλλά απορρίπτονται ένα ένα, για να διατυπωθεί στο τέλος με έμφαση η αλήθεια.

Άτη – ύβρη – νέμεση – τίση : Άτη είναι η τύφλωση του νου που οδηγεί τον άνθρωπο στην ύβρη, δηλαδή στην αλαζονική και ασεβή συμπεριφορά του απέναντι στους θεούς, στο ξεπέρασμα του ανθρώπινου μέτρου, που οδηγεί στην αναμέτρηση με το θείο, στην ασέβεια και στην ανυπακοή προς τις εντολές των θεών. Η ύβρη φέρνει τη νέμεση, την οργή των θεών. Τίση είναι η εκδίκηση των θεών, οι συμφορές που στέλνουν στους ανθρώπους ως τιμωρία για την υβριστική συμπεριφορά τους.

Αυτοδικία: η αυθαίρετη τιμωρία του δράστη από τον παθόντα. Σ’ αυτή δεν ήταν αντίθετοι ούτε οι θεοί.

Εγκιβωτισμός: Η μετακίνηση ενός μεγάλου τμήματος της ιστορίας από την αρχή στη μέση της αφήγησης, με μορφή αναδρομικής αφήγησης, που την κάνει ένα πρόσωπο του έργου.

Επική ειρωνεία: Μία τεχνική στην πλοκή του μύθου, που παρουσιάζει κάποιον ήρωα να αγνοεί την αλήθεια, την οποία όμως γνωρίζουν άλλα πρόσωπα του έργου και κυρίως οι ακροατές ή αναγνώστες.

Ενανθρώπιση – επιφάνεια: Ενανθρώπιση ονομάζουμε την εμφάνιση των θεών στους ανθρώπους όχι με την κανονική θεϊκή μορφή τους αλλά με τη μορφή ανθρώπου και χωρίς να γίνει αντιληπτή η θεϊκή ιδιότητά τους. Επιφάνεια ονομάζουμε την  εμφάνιση των θεών με τρόπο που κάνει αντιληπτή τη θεϊκή ιδιότητά τους.

Ηθογράφηση: Είναι η περιγραφή και αξιολόγηση του ήθους  – του χαρακτήρα ενός πρόσωπου. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί δύο βασικές μεθόδους ηθογράφησης: α) τη μέθοδο της άμεσης έκθεσης: ο ίδιος  ο ποιητής δίνει χαρακτηρισμούς του ήρωα, περιορίζοντας έτσι τη δυνατότητα του αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. β) τη δραματική μέθοδο: ο ποιητής αφήνει να διαφανούν οι χαρακτήρες των ηρώων μέσα από όσα κάνουν και όσα λένε οι ίδιοι οι ήρωες. Έτσι ο αναγνώστης σχηματίζει τη δική του γνώμη για το χαρακτήρα τους.

Ικεσία: Είναι η θερμή παράκληση, συνήθως για παροχή βοήθειας ή προστασίας. Η συνηθισμένη στάση ικεσίας ήταν να προσπέσει ο ικέτης στα γόνατα και με το ένα χέρι να αγγίξει το γόνατο του ικετευόμενου και με το άλλο το πιγούνι του, εφόσον ο ικετευόμενος ήταν άντρας. Ο ικετευόμενος ήταν δεσμευμένος να εισακούσει  τον ικέτη. 

Νόμος των τριών(Λογοτεχνική τεχνική που συναντάμε και σε άλλα λογοτεχνικά είδη και κυρίως τη δημοτική ποίηση): Ο ποιητής αναφέρεται σε τρία στοιχεία, αφήνοντας για το τέλος το πιο σημαντικό, σύμφωνα με τον αυξητικό νόμο του τρίτου και καλύτερου.

Οικονομία: Ο τρόπος με τον οποίο οργανώνει και παρουσιάζει ο συγγραφέας τα επιμέρους στοιχεία που συγκροτούν την πλοκή του έπους, ώστε αυτά να οδηγούν λογικά και αβίαστα στην προώθηση της δράσης και τη λύση.

Ομηρική παρομοίωση: Διεξοδική και πολύστιχη παρομοίωση. Συνήθως παρομοιάζει ενέργειες των ανθρώπων με φαινόμενα και στοιχεία της φύσης. Έχει τα εξής μέρη: α) αναφορικό μέρος (η εικόνα) που συνήθως εισάγεται με τις λέξεις: σαν, όπως, πώς, καθώς….. β) δεικτικό μέρος ( η αφήγηση) που συνήθως εισάγεται με τις λέξεις: έτσι, όμοια, παρόμοια…. γ) κοινός όρος ανάμεσα στην εικόνα και στην αφήγηση.

Προοικονομία: Η φροντίδα του  συγγραφέα να προετοιμάσει από πριν για όσα θα ακολουθήσουν. Η εκ των προτέρων νύξη για γεγονότα ή καταστάσεις που θα υπάρξουν αργότερα.

Ρητορική ερώτηση: Η ερωτηματική πρόταση  η οποία διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να ισοδυναμεί με πρόταση  κρίσης και να κρύβει μέσα της  την απάντηση.

Τυπικά  θέματα  - τυπικοί στίχοι: θέματα ή στοίχοι που επαναλαμβάνονται στερεότυπα αυτούσιοι ή ελαφρά αλλαγμένοι (ο ρόλος τους ήταν πρακτικός: διευκόλυναν την απομνημονευτική διαδικασία των αοιδών).

Υστεροφημία: Η φήμη που συνοδεύει το όνομα κάποιου ανθρώπου και μετά το θάνατό του. Στην  Ομηρική εποχή θεωρούνταν σπουδαίο  ιδανικό και οι άνθρωποι αγωνίζονταν να την κατακτήσουν με πράξεις ηρωικές.